Beraber çalışalım, tamam. Ama hemen ortaya sorular çıkıyor. Ne yapalım? Neden bir kararı diğerine tercih edelim? Ne zaman? Nasıl? Kim yapacak?
Karar almak son derece önemli bir konu. Alınacak karar sadece bir bireyi etkilediği zaman görece kolay olabilir, ama alınacak karar topluluğun tümünü etkilediğinde zorlaşıyor. Mutlaka üzerinde mutabakata varılmış karar alma süreçlerine sahip olmak gerekiyor. Aksi takdirde, topluluğa dahil olan bireylerin seslerinin duyulmadığını hissetmeleri ve uzaklaşmaları tehlikesi var.
Permakamp'ta bu konuda bize faydalı olacağını düşündüğümüz bir pratik hakkında iki gün süren uygulamalı bir eğitim aldık. Çok eğlenceli ve faydalı bir eğitim oldu. Bu eğitimden aldığımız bilgileri burada paylaşmak istiyoruz. Zaman içinde deneyimlerimizi de paylaşmayı hedefliyoruz.
Sosyokrasi Nedir? Permakültürle organizasyon.
Sosyokrasi, bir organizasyonun veya topluluğun (bizim örneğimizde, permakamp üyelerinin)
- yapılanması,
- yeni fikirler üretmesi,
- fikirleri elemesi
- fikirler arasından tercihler yapması
için kullanabileceği bir çerçeve olarak tarif ediliyor. Sosyokratik pratik, bir dizi ilke çerçevesinde, tanımlı roller ve işlemler vasıtasıyla çalışıyor.
Temel olarak tüm katılımcıların sesinin duyulduğu bir ortam sağlayarak, karar alıp ilermek için toplu onayın (consent) yeterli olması fikrine dayanıyor.
Sosyokrasi Ne Değildir?
- Çok bilen bir veya birkaç kişinin topluluk adına karar vermesi (otokrasi) değildir. O zaman verilen kararlardan hoşnut olmayan katılımcılar olabilir.
- Tüm katılımcıların aynı fikirde olması ile ulaşılan bir oybirliği (consensus) ile karar alınması değildir. O durumda, karar almak çok uzun zaman alabilir.
- Tartışma ortamı değildir. Tartışmalar, karar toplantısı öncesinde yapılır.
İlkeler
Sosyokratik bir topluluk şu dört ilke ile hareket eder:
- Organizasyon halkalara ayrılır: Topluluk ilgi/yetkinlik alanlarına göre halkalara ayrışır. Her bir halkanın belli hedefleri olur. Halkalar neyi nasıl yapacaklarına kendi içlerinde karar verirler. Halka katılımcıları fiziksel olarak biraraya geldiğinde, eşit yükseklikte, eşit uzaklıkta oturur veya ayakta dururlar. Herkes birbirini görebilir, duyabilir. Halka olunduğunda sadece konuşan konuşur, diğer katılımcılar sadece dinler. Her katılımcının sesini duyurabilmesi esastır. Bu şekilde katılımcılar arasında daha güçlü bağlar kurulabilir.
- Halkalar birbirlerine iki ayrı bağla bağlanır: İşleri daha rahat yürütebilmek için topluluk birden fazla halkaya ayrılmak durumda kalabilir. O durumda bu halkalar hiyerarşik olabilirler. Daha büyük bir grup içinden daha küçük bir grup belli bir konuda çalışmak üzere görev alabilir. O durumda, bu iki halka yine de birbirlerine icra lideri ve temsilci rolleri vasıtasıyla bağlanır. Yukardaki halkadan icra lideri aşağı halkaya, aşağıdaki halkadan da temsilci yukarıdaki halkaya dahil olur. Halkalar birbirlerine güvenirler, varolan bilgi ve tecrübeler doğrultusunda yapılabilecek en iyi hareketi yapacaklarını düşünürler.
- Halka içinde kararlar onay ile alınır: Eğer halkanın içinde yeterli sayıda insan, yeterli miktarda tecrübe birikimi varsa, halka kendi içinde kararı alır, yukarı taşımaz. Bu kabiliyet, hareket kolaylığı sağlar. (Üyelerin birbirine neden güvenmesi gerektiğini burada da görebilirsiniz, eğer bir güven sorunu varsa, her alınacak kararda, diğer katılımcılara da sormak gerekir, o zaman ilerlemek neredeyse imkansız olur.) Karar, yapılan bir önerinin kabulü veya reddi olarak alınır. Karar alınabilmesi için oybirliği aranmaz, onay aranır. Bir üye önerinin halkanın hedefleri ile çelişen bir durumu olduğunu düşünüyor ise, itiraz eder, geçerli bir itiraz olduğu sürece karar alınmaz. Onay konusu son derece önemli. Bu konuyu daha ayrıntılı inceleyeceğiz.
- Rollere sosyokratik yöntemle seçim yapılır: Halka içinde bir katılımcının diğer bir katılımcıya karşı bir üstünlüğü olmaz. Tüm katılımcılar, diğer katılımcıların haklarına saygı gösterirler. Ancak gerek konuşmaların gerek sosyokratik süreçlerin yönetilmesi için en azından bir kolaylaştırıcıya (facilitator) ihtiyaç duyar. Buna ek olarak bir kayıt tutucu (log keeper) ve bir sekreter (secretary) de gerekebilir. Bu rollerin hangi görevleri hangi yetki ile yapacağı grup tarafından onay ile belirlenir. Hangi rolün hangi üye tarafından yapılacağına ilişkin öneri özel bir aday gösterme/aday değerlendirlendirme işlemi ile belirlenir ve onay ile kararlaştırılır.
Roller
Sosyokrasi'de rollerin isimleri belli olmakla birlikte, bu rolleri alan kişilerin görev tanımlarına da sosyokratik yöntemle karar verilebilir. (Grup kararı gereken her durumda sosyokratik yöntemler uygulanabilir) Biz eğitimde, rollerin görev tanımlarını aşağıdaki gibi yaptık.
|
Kolaylaştırıcı: |
Halka bir araya geldiğinde süreci koordine etmek üzere bir kolaylaştırıcı belirlenir. Kolaylaştırıcı karar mercisi değildir. Konuşmaları yönlendirir, konudan sapılmamasını, kararların ayrılmış süre içinde alınmasını sağlar. Grubu anlar: Halkanın ihtiyaçlarını verili zaman dilimi içinde anlamak için yeterli beceri ve araca sahiptir. İzler, farkeder. Tarafsızdır: Kişisel tercihlerini kendisine saklar, grup adına asla karar vermez. Öneri getirir: grubun hedefleri doğrultusunda ortaya konan olası öneriler arasından en uygun olduğunu düşündüğü öneriyi grubun onayına sunar. Sunduğu öneri kendi tercihi olmaktan çok, grubun ihtiyacına yöneliktir. Onay sürecini yürütür: Tek tek tüm üyelerin öneriye ilişkin onayı/kaygılı onayını/itirazını alır, itirazları dinler, itirazlar ışığında onay sürecini tekrarlar. En doğru görünen fikri değil, tüm katılımcıların kabul ettiği fikri öne çıkarır. |
|
Grup Üyesi: |
Halkanın üyelerinden "etkin/saygılı katılım" (artful participation) beklenir. Arkadaşlarına güvenir: Üyeler birbirinin yeteneklerinin elverdiğince en iyi araçları kullanacağına ve mümkün olan en iyi işi yapacağına güvenirler. Sürece katılır: Kolaylaştırıcıyı dinler, gerektiği zaman uygun şekilde sürece katılırlar. Örneğin kolaylaştırıcı hızlı cevap almak üzere 1/2 veya 3 kelime ile yorum yapılmasını isteyebilir. Bu durumda katılımcılar en fazla üç kelime ile cevap verirler. Bu uzun konuşmaları engeller, grubun diğer üyeleri konudan uzaklaşmaz. Çözümleri sağlıklı değerlendirir: En iyi çözümün değil, herkesin katıldığı çözümün arandığını bilir. |
|
Kayıt Tutucu |
Alınan her karar belli bir süre için -bir gün, iki hafta, altı ay gibi- geçerli olur. Daha sonra bu kararın yeniden gözden geçirilmesi, belki yenilenmesi gerekir. Kayıt Tutucu, bir tür noter gibi çalışır. Toplantı sırasında tek tek yapılan konuşmaları değil, alınan net kararları kim sorumlu ve ne zaman gözden geçirilecek bilgisini de içerir şekilde kayıt altına alır. Gözden geçirilme zamanı gelen kararların toplantı gündemine alınmasını sağlar. |
|
Sekreter |
Sekreter geri planda toplantının sağlıklı yapılabilmesi için gerekli tüm çalışmayı yürüten kişidir. Toplantı organize eder, gündemi toplar, katılımcıları bilgilendirir, toplantı için gereken desteği -mekan, yiyecek, kırtasiye,..-- sağlar. |
Kuş Bakışı Sürecin İşleyişi
Sosyokrasi sadece karar alma ve karar takibi ile ilgilenir. İşleyişi şöyle özetleyebiliriz:
- Belli bir hedef konusunda gönül birliğinde olan bir grup insan bir araya gelerek bir halka oluşturur.
- Öncelikle, kendilerine ve birbirlerinin iyi niyetine inanırlar, karşılıklı olarak herkesin hem topluluğunun iyiliğini istediğine, hem de elinden gelenin en iyisini yapacağına güvenirler. Eğer birbirinize güvenmiyorsanız, sosyokrasi pratikleri size fayda sağlamayabilir.
- Bir halka oluşturulur.
- Halka "Vizyon", "Misyon" ve "Hedefler" konusunda anlaşır.
|
Vizyon |
"Neden bir araya gelindiği" sorusunu yanıtlayarak uzun vadede hayal edilen amacı belirler. |
|
Misyon |
"Nasıl devam edileceği" sorusunu yanıtlayarak büyük resmi çizer. |
|
Amaçlar |
"Ne yapılacağı" sorusunu ölçülebilir olarak cevaplar. |
- Hedef doğrultusunda "Öneri" oluşturulur.
- Önerinin "en iyi" olmak gibi bir iddiası olmaz. Onun yerine, "denemek için yeterince iyi ve güvenli olmak" kriter olarak alınır. Böylece uzun tartışmalar yerini basitçe "bu öneri denemek için yeterince iyi ve güvenli midir" sorusuna bırakır.
- Açıklayıcı sorular sorulur. Halka üyeleri akıllarına takılan soruları sorarlar, sorulara açıklamalar yapılır. Bu noktada, katılımcıların "anlamlı" sorular sorması, "anlamlı" cevaplar üretmesi beklenir.
- Öneri oylanır. Oylama sırasında her üye,
- Önerinin hedef ile uyumlu olduğuna kani olup onay verir,
- Önerinin hedef ile çeliştiğine kani olup itiraz eder,
- Öneriyi kaygılı olmakla birlikte onaylar.
- İtiraz dinlenir, itiraz olduğu sürece süreç ilerlemez.
- Öneriye hayır demek için geçerli, mantıki, rasyonel bir gerekçe olması gerekir.
- Mesela daha iyi bir öneriye sahip olmak, bir öneriye itiraz etmek için yeterli bir gerekçe değildir.
- İtirazların "hedef" ve "öneri" nin çelişmesi üzerine kurulması gerekir. Bu tür bir çelişki daha sonrası için ciddi sorun yaratabilir, o nedenle anlamlı itirazların dile getirilmesi son derece önemlidir.
- Öneri tüm üyelerin onay vermesi ile kabul veya red edilir.
- Kabul edilen öneri "Kayıt Defteri"ne (backlog) işlenir.
- Verilen her kararın bir zaman sınırı olur. Zamanı gelince karar yeniden gözden geçirilir.
Sorunların hemen çözülmesi gerekmez. Sorunlar sıralandıktan sonra, halka üyeleri sorunlar üzerinde kendi başlarına veya ikili üçlü gruplar halinde çalışarak önerilerini hazırlayabilirler. Gerekirse, önerileri hazırlamak için yeterince zaman bırakılarak, karar aşaması bir sonraki toplantıya ertelenebilir.
Bir sonraki yazımızda sosyokrasi süreçlerinden daha ayrıntılı olarak bahsedeceğiz.
Mustafa Tülü
